Αγία Τριάδα

I

Ο όρος σημαίνει ένα από τα κυριότερα δόγματατης χριστιανικής πίστης, γνωστόως το τριαδικό δόγμα.Αποτελεί το κεφάλαιον της πίστεως, τη βάση και το θεμέλιο της διδασκαλίας περί της απολύτρωσης και σωτηρίας του ανθρώπου. Εκφράζει την πίστη σε έναν Θεό με τρία πρόσωπα. Τα πρόσωπα αυτά oνομάζονται Πατήρ, Υιός και ΆγιοΠνεύμα, είναι όμοια, αδιαίρετα και ομοούσια κατά τη θεότητα, έχουν την ίδια δύναμη, δόξα και ενέργεια, αλλά διακρίνονται μεταξύ τους ως ξεχωριστή το καθένα υπόσταση. Οι ιδιότητες και των τριών Προσώπων είναι κοινές, εκτός από την αγεννησία (μόνο ο Πατήρ δεν γεννήθηκε από άλλο Πρόσωπο), τη γέννηση (ο Υιός μόνο γεννήθηκε από τον Πατέρα και αυτό τον διακρίνει από τα άλλα δύο Πρόσωπα) και την εκπόρευση (το Άγιο Πνεύμα μόνο εκπορεύεται από τον Πατέρα και αυτό είναι το διακριτικό του γνώρισμα). Η ύπαρξη και των τριών Προσώπων είναι αΐδιος (χωρίς αρχή). Ουδέποτε ο Πατήρ υπήρξε χωρίς τον Υιό και το Άγιον Πνεύμα, και όμως o Πατήρ είναι η αρχή και αιτία του Υιού και του Πνεύματος. Όταν ονομάζουμε τα πρόσωπα της Α.Τ. ακολουθούμε αναγκαστικά την τάξη: πρώτος ο Πατήρ, δεύτερος ο Υιός και τρίτοτο Άγιο Πνεύμα· αυτό όμως δεν ανταποκρίνεται σε αληθινή και ουσιαστική διαβάθμιση των Τριών Προσώπων. Οπωσδήποτε, και επειδή η φύση του λόγου απαιτεί την κατά βαθμίδες ονομασία, η διαβάθμιση αυτή είναι καθαρά τεχνική και ανταποκρίνεται στη διαδοχική αποκάλυψη και φανέρωση των τριών Προσώπων στην Παλαιά Διαθήκη (ο Πατήρ), στην Καινή Διαθήκη (ο Υιός) και στην εκκλησία (το Πνεύμα το Άγιο), και όχι στην υπεροχή του Πατέρα και υπόταξη του Υιού και του Πνεύματος σε Εκείνον. Η διάκριση των Τριών Προσώπων και η σχέση τους ως μιας φύσης και ουσίας ενός Θεού, ως ενός Θεού, δεν μπορεί να κατανοηθεί με μόνη την αντίληψη του ανθρώπου. Είναι αλήθεια της Θείας Αποκάλυψης και γίνεται παραδεκτή μόνο με την πίστη. Το τριαδικό δόγμα στηρίζεται ολοκληρωτικά στην Καινή Διαθήκη, όπου μεταξύ άλλων τριαδικών μαρτυριών υπάρχει ρητή η εντολή να γίνεται το βάφτισμα «εις το όνομα του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος» (Ματθ. ΚΗ’ 19). Υπαινιγμούς σχετικούς βρίσκουμε και στην Παλαιά Διαθήκη, μαρτυρείται μάλιστα και διδάσκεται σαφέστατα από όλα τα βιβλία της χριστιανικής πίστης, και τα πιο παλιά, όπως είναι το Βιβλίον της Διδαχής (τέλη 1ου - αρχές 2ου αι.). Πριν αναπτυχθεί συστηματικά, έγινανπολλές συζητήσεις και διαμάχες. Η ταυτότητα της ουσίας και η διάκρισή της σε Τρία Πρόσωπα οδήγησεσε αιρετικές ερμηνείες, όπως o δοκητισμός (φαινομενική ενανθρώπηση του Χριστού), ο πατροπασχιτισμός (τα τρία πρόσωπα δεν ήταν ξεχωριστά πρόσωπα, με δική του το καθένα υπόσταση, αλλά τρεις διάφορες αποκαλύψεις ενός και του αυτού θείου προσώπου, το οποίο στην εποχή της Παλαιάς Διαθήκης αποκαλύφθηκε ως Πατήρ, στην περίοδο της Καινής Διαθήκης ως Υιός και μέσα στην εκκλησία ως ΆγιοΠνεύμα), οι υιοθετιστές (αρνούνταν τη θεότητα του Χριστού και τον δέχονταν άνθρωπο που υιοθετήθηκε από τον Θεό κατά Χάρη), οι ΜακεδονιανοίΠνευματομάχοι (αρνούνταν τη θεότητα του ΑγίουΠνεύματος και το έλεγανδημιούργηματου Πατέρα). Εναντίον όλων αυτών έγραψανκαι δίδαξαν οι Πατέρες και Διδάσκαλοι της Εκκλησίας, και ανάμεσα σε αυτούς διακρίνονται οι τρεις Καππαδόκες (Μ. Βασίλειος, Γρηγόριοςο Ναζιανζηνός και Γρηγόριος Νύσσης) και ο άγιος Αυγουστίνος. Την πρώτη επίσημη δογματική διατύπωση των Τριών Προσώπων έκανε η Α’ Οικουμενική Σύνοδος τηςΝίκαιας (325) και την ολοκλήρωσε η B’ Οικουμενική Σύνοδος της Κωνσταντινούπολης (381). Από τότε έλαβε υποχρεωτικό χαρακτήρα για όλους τους πιστούς και έγινε όρος απαραίτητος για να γίνει κανείς δεκτός στο σώμα της εκκλησίας. Το λεγόμενο Σύμβολο της Πίστεως ή σύμβολο της Νίκαιας-Κωνσταντινούπολης εκφράζει την ορθόδοξη διατύπωση του τριαδικού δόγματος περί του Θεού Παντοκράτορα, δημιουργού όλης της ορατής και αόρατης δημιουργίας, του Ιησού Χριστού, Υιού που η ουσία του είναι ίδια με την ουσία του Πατρός, που «γεννήθηκε» δεν «ποιήθηκε», και του Αγίου Πνεύματος, το οποίο εκπορεύεται, από τον Πατέρα και μόνο, τη μόνη αρχή και αιτία της εκπόρευσης του Πνεύματος. Γι’ αυτό ακριβώς και η προσθήκη που έκαναν αργότερα οι ρωμαιοκαθολικοί στο Σύμβολο της Πίστης, για την εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό, απορρίπτεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία γιατί δεν διδάσκεται από την Αγία Γραφή και τα κείμενα των αγίων Πατέρων των οικουμενικών συνόδων.

Εκτός από τις αιρετικές αυτές προσπάθειες, τις οποίες η εκκλησία καταδίκασε επίσημα, έγιναν και άλλες απόπειρες ερμηνείας του τριαδικού χαρακτήρα του ενός και του αυτού Θεού. Έτσι έγιναν προσπάθειες να ερμηνευτεί το μυστήριο της Α.Τ. (τα Τρία Πρόσωπα του ενός Θεού) από την τριάδα των πνευματικών δυνάμεων του ανθρώπου. Οι τριαδικές έριδες δογματικού χαρακτήρα συνεχίστηκαν στη ρωμαιοκαθολική Δύση και κατά την περίοδο του Μεσαίωνα, με τη μορφή νέων πάντοτε αιρέσεων.

Τμήμα τοιχογραφίας του 1682 από τον νάρθηκα της Καισαριανής, όπου εικονίζεται η Αγία Τριάδα.

II

Αρχαιολογικός τόπος στα νότια της κεντρικής Κρήτης, κοντά στη Φαιστό, όπου διασώθηκαν μερικά μοναδικά δείγματα της μινωικής τέχνης και σημαντικά ερείπια της προϊστορικής εποχής. To όνομά του το πήρε από το ομώνυμο χωριό. Βρίσκεται στη δυτική πλευρά συγκροτήματος χαμηλώνλόφων, από τους οποίους ο ανατολικότερος είναι της Φαιστού. Η θέση κατοικήθηκε σποραδικά στην τρίτη χιλιετία π.Χ. Στη μεσομινωική εποχή η εγκατάσταση δεν είχε αναπτυχθεί ακόμη·στο τέλος της όμως και στην αρχή της υστερομινωικής, ο συνοικισμός φαίνεται σημαντικός. Το 1450 περίπου καταστρέφεται. Αργότερα ξαναχτίζεται και η ζωή εξακολουθεί έως τη γεωμετρική εποχή. Από τότε ο τόπος μένει έρημος, μέχρι τον 2o αι. π.Χ. Κάποια συνέχεια μαρτυρά ένα αγροτικό σπίτι της ρωμαϊκής εποχής. Ύστερα έρχονται τα δύο εκκλησάκια της ενετοκρατίας: η Α.Τ. και ο Άγιος Γεώργιος. Από τα σημαντικότερα ευρήματα της Α.Τ. είναι μια πέτρινη σαρκοφάγος που ανακαλύφθηκε μέσα στη νεκρόπολη, σ’ έναν λακοειδή τάφο, και αποτελεί το μοναδικό δείγμα πέτρινης σαρκοφάγου με ζωγραφική διακόσμηση: στις δύο μακρές πλευρές της εικονίζεται λατρεία του νεκρού και στις δύο μικρές άρματα: ένα γήινο και ένα υπερκόσμιο. Χρονολογείται στα 1400 π.Χ. και θα ανήκε σε πρόσωπο της βασιλικής οικογένειας της Φαιστού. Η έπαυλη της Α.Τ. ονομάστηκε βασιλική, για την κομψότητα του ίδιου του οικοδομήματος και για τον πλούτο των κινητών ευρημάτων και της ζωγραφιστής διακόσμησης, δεν μοιάζει όμως με καμιά από τις γνωστές μινωικές και αποτελείται από δύο πτέρυγες που ενώνονται σε ορθή γωνία. Οι τοιχογραφίες της προσφέρουν τα καλύτερα ίσως δείγματα της μινωικής ζωγραφικής. Μια μεγάλη σύνθεση στις πλευρές ενός δωματίου της βορινής πτέρυγας είναι ένα από τα ωραιότερα δημιουργήματα της φυσιοκρατικής τεχνοτροπίας της Κρήτης. Τα πήλινα σφραγίσματα που βρέθηκαν (περίπου 150, πολλά με σημεία της γραμμικής Α’ γραφής) και τα οποία έγιναν από σφραγίδες που ανήκαν στην ωριμότερη φάση της μινωικής σφραγιδογλυφίας, δίνουν τα ωραιότερα δείγματα του γνήσιου μινωικού ύφους, με ένα πλουσιότατο θεματολόγιο από θρησκευτικές ή αγωνιστικές σκηνές και από τη ζωή των ζώων.

Το κύπελλο του αρχηγού ή της αναφοράς, από την Αγία Τριάδα Κρήτης, που απεικονίζει μορφή με σκήπτρο (Μουσείο Ηρακλείου, φωτ. Hannibal).

Η σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας Κρήτης, που χρονολογείται γύρω στο 1400 π.Χ.

Κατάλοιπα μινωικών οικοδομών στην Αγία Τριάδα, στα νότια της κεντρικής Κρήτης, στην περιοχή της πεδιάδας της Μεσαράς.

Λεπτομέρεια από τη σαρκοφάγο της Αγίας Τριάδας Κρήτης. Στις δύο πλατιές πλευρές της απεικονίζεται λατρεία νεκρών. (Μουσείο Ηρακλείου, φωτ. Hannibal).

III

Μικρό ακατοίκητο νησί (υψόμ. 10 μ.) στην πρώην επαρχία Χαλκίδας του νομού Ευβοίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Ερέτριας.

IV

Ονομασία 26 οικισμών. Αναφέρονται και ως Αγία Τριάς.

1. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 770 μ., 426 κάτ.) του νομού Ευρυτανίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Κτημενίων.

2. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 20 μ., 147 κάτ.) του νομού Άρτης. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αρταίων.

3. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 660 μ., 41 κάτ.) στην πρώην επαρχία Δωδώνης του νομού Ιωαννίνων. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Δωδώνης.

4. Παράλιος οικισμός (υψόμ. 10 μ., 2.829 κάτ.) του νομού Θεσσαλονίκης. Βρίσκεται στα νότια παράλια του κόλπου της Θεσσαλονίκης, κοντά στο ακρωτήριο Μεγάλου Καραμπουρνού. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Θερμαϊκού.

5. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 20 μ., 332 κάτ.) του νομού Ημαθίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μελίκης.

6. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 540 μ., 118 κάτ.) στην πρώην επαρχία Δωδώνης του νομού Ιωαννίνων. Βρίσκεται στους ανατολικούς πρόποδες του βουνού Φλώρου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αγίου Δημητρίου.

7. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 40 μ., 224 κάτ.) της Κέρκυρας. Βρίσκεται στο κεντρικό τμήμα του νησιού. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Παρελίων του νομού Κερκύρας.

8. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 310 μ., 63 κάτ.) στην πρώην επαρχία Μεσολογγίου του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μακρυνείας.

9. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 660 μ., 44 κάτ.) στην πρώην επαρχία Καλαμπάκας του νομού Τρικάλων. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Τυμφαίων.

10. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 418 μ., 80 κάτ.) στην πρώην επαρχία Φαρσάλων του νομού Λαρίσης. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Πολυδάμαντα.

11. Παράλιος οικισμός (υψόμ. 5 μ., 173 κάτ.) στην πρώην επαρχία Μεγαρίδας του νομού Αττικής. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μεγαρέων.

12. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 95 μ., 822 κάτ.) του νομού Καρδίτσης. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Σελλάνων.

13. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 600 μ., 28 κάτ.) στην πρώην επαρχία Ναυπακτίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Πλατάνου.

14. Πεδινός οικισμός (υψόμ. 20 μ., 338 κάτ.) στην πρώην επαρχία Αλμυρού του νομού Μαγνησίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Σούρπης.

15. Παράλιος οικισμός (υψόμ. 10 μ., 335 κάτ.) στην πρώην επαρχία Λοκρίδας του νομού Φθιώτιδος. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μώλου.

16. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 460 μ., 124 κάτ.) στην πρώην επαρχία Σητείας του νομού Λασιθίου. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Λεύκης.

17. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 660 μ., 70 κάτ.) στην πρώην επαρχία Βάλτου του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αμφιλοχίας.

18. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 810 μ., 93 κάτ.) του νομού Γρεβενών. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Γρεβενών.

19. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 200 μ., 37 κάτ.) του νομού Ρεθύμνης. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Αρκαδίου.

20. Πεδινός οικισμός (υψομ. 90 μ., 19 κάτ.) στην πρώην επαρχία Σελίνου του νομού Χανίων. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Πελεκάνου.

21. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 460 μ., 356 κάτ.) του νομού Ηλείας. Βρίσκεται στις νότιες απολήξεις του βουνού Σκιαδοβούνι, κοντά στα σύνορα με τον νομό Αχαΐας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Λασιώνος.

22. Ορεινός οικισμός (υψόμ. 630 μ., 33 κάτ.) στην πρώην επαρχία Καλαμών του νομού Μεσσηνίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Καλαμάτας.

23. Ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 240 μ., 221 κάτ.) στην πρώην επαρχία Βόλου του νομού Μαγνησίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μηλεών.

24. Μεγάλος πεδινός οικισμός (υψόμ. 30 μ., 1.267 κάτ.) στην πρώην επαρχία Ναυπλίας του νομού Αργολίδος. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Μιδέας.

25. Μεγάλος ημιορεινός οικισμός (υψόμ. 400 μ., 1.183) στην πρώην επαρχία Λεβαδείας του νομού Βοιωτίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Κορωνείας.

26. Ορεινός οικισμός(υψόμ. 800 μ., 32 κάτ.) στην πρώην επαρχία Τριχωνίδας του νομού Αιτωλοακαρνανίας. Υπάγεται διοικητικά στον δήμο Θέρμου.

V

Ονομασία δύο ελληνικών σχολών στα χρόνια της τουρκοκρατίας.

1. Λειτούργησε στην Αγία Τριάδα Ευρυτανίας. Διευθυντής της το 1779 ήταν o αρχιμανδρίτης Ιωσήφ από τη Φουρνά Ευρυτανίας. Είναι άγνωστο πότε ιδρύθηκε, ίσως όμως η ίδρυσή της να οφείλεται σε ενέργειες του Ευγένιου Γιαννούλη του Αιτωλού ή του Κοσμά του Αιτωλού, χωρίς να αποκλείεται να είναι και έργο του Αναστάσιου Γόρδιου. Η σχολή ήταν μέσης εκπαίδευσης και εξυπηρετούσε όλα τα γύρω χωριά. Μεταξύ των μαθητών της ήταν o Δωρόθεος από τους Σοφάδες (ο κατόπιν επίσκοπος Αιτζάς και Αγράφων, 1793-1842), ο ιερομόναχος Ιάκωβος, ο βιβλιογράφος Γαβριήλ «ο εξ Αγίας Τριάδος Άγράφων» κ.ά.

2. Ιδρύθηκε το 1813 στην Άνδρο και πήρε το όνομά της από τον ομώνυμο ναό. Στη σχολή λειτουργούσαν τμήμα παιδαγωγικό, κατηχητικό και τμήμα γραμμάτων. Δίδαξαν σε αυτήν οι Σαμουήλ Πλασίμης, Παΐσιος Κουμαριανός, Ζαχαρίας Μαθάς κ.ά.